|
|
| Trekvaart Leiden - Haarlem ( H O O F D M E N U ) |
|---|
De strandwal waarop Lisse is gebouwd, ontstond ongeveer 5000 jaar geleden. Hierop vormden zich weer de "Oude duinen". Deze duinen zijn nog te vinden bij de Keukenhof en het duin van Wassergeest (Reigerbos). Aan de oostzijde liepen die duinen af in een uitgestrekt moerasbos met plassen, poelen en veengronden, waar later de Haarlemmermeer ontstond. Uit opgravingen is gebleken dat deze streek al vroeg werd bewoond. Bij 't Huys Dever is o.a. een bijltje gevonden uit de Nieuwe Steentijd (omstreeks 2300 voor Chr.), behorende tot de Vlaardingencultuur.
Het Huys Dever is een Ridderhofstede uit 1375. Gebouwd op de oostelijke rand van de Lisser strandwal waar de Oude Heereweg op ligt. Vroeger bestond het complex uit een hoefijzervormige woontoren (donjon) en een plein (de voorhof), met daaromheen een gracht. In de 17e eeuw is er een Portierwachterswoning bijgebouwd.
Tot ca. 1750 werd Dever bewoond, maar daarna kwam het huis leeg te staan. Er vonden verschillende wijzigingen plaats aan het gebouw, maar het raakte later toch in verval. In 1949 kwam de ruïne in bezit van de gemeente Lisse. De Stichting Dever heeft zich in 1963 het lot van de ruïne aangetrokken en uiteindelijk werd in 1973 gestart met de renovatie van de halfronde toren. Inmiddels is ook de oorspronkelijke gracht weer deels uitgegraven. In het museum in de toren is een expositie over de geschiedenis van 't Huys Dever, met o.a. aardewerk, porselein en glaswerk.
De opdracht tot het bouwen van de kapel was verleend aan Allinus, tot dan toe de hofkapelaan van de Hollandse graven. Deze werd ten behoeve van de uitvoering ervan aan het kapittel van Ste. Marie toegevoegd. In de loop van het jaar 1197 was de bouw gereed en in de maand december werd zij gewijd door Isfridus, bisschop van de stad Ratzeburg toen was dat een flinke stad, nu nog een klein stadje even ten noordoosten van het huidige Hamburg. Isfrisud was een befaamde bisschop die in de katholieke Kerk als een heilige wordt geëerd. Hij was blijkbaar rond het Kerstfeest van 1197 in Utrecht te gast. . Toen dat alles gereed was wilde graaf Dick zorgen voor de daadwerkelijke gedachtenis van zijn vader. Omdat hij zeer erkentelijk was voor het werk dat Allinus voor de bouw had gedaan, stelde hij hem aan als vaste priester voor zijn kapel, uiteraard in samenspraak met het kapittel van de kerk. In de akte waar we het nu over hebben schenkt hij aan Allinus een stuk land bij Naaldwijk, uit de opbrengst waarvan deze voor zijn diensten betaald wordt. Deze schenking is in feite niet anders dan een zeer groot misstipendium dat wil zeggen een gave aan de Kerk om de priester in de gelegenheid te stellen de H. Mis op te dragen voor -in dit geval- levende en overleden familieleden. Deze werd aan Allinius persoonlijk gegeven, met dien verstande dat als hij elders een andere functie zou aanvaarden, het stipendium aan een andere priester uit het kapittel van Ste. Marie moest toevallen. Onderaan de akte worden de namen van de getuigen genoemd. Wij komen er Dicks moeder in tegen en ook zijn broer Willem, graaf van Friesland hier lijken zij in vrede bijeen, maar ooit voerden zij oorlog tegen elkaar! Ook zijn zuster Margaretha was erbij, zij trad volgens een andere getuigenis in 1182 ‘met pracht en praal’ in Lisse in het huwelijk. Het lijkt dus alsof de grafelijke familie hier toen al een huis had! . Bij (buurtschap) Halfweg in Lisse, tussen Leiden en Haarlem aan de 'Leydsche Treck-Vaert' en schuinachter buitenplaats 'de Keukenhof' heeft 't Huys Halfwegen' gestaan (1657). Het Huys der Gecommitteerden vervulde een belangrijke functie in Lisse, immers, de beheerders van de trekvaart, de gecommitteerden van de steden Haerlem en Leyden vergaderden regelmatig in de grote zaal, maar zij zetelden ook in het Huys en hielden constant toezicht op het dienstrooster der trekschuiten en zorgden eveneens dat de wisseling van paarden ervoor vlekkeloos verliep. Ook verzorgden zij de tolheffing op Halfwegen, zeker tot in 1771. Het dienstrooster was heilig voor de trekschuitdienst er is bekend dat bij afwijking van vertrektijden boetes werden uitgedeeld van wel 24 stuivers. Er waren wel zes tot acht trekschuitdiensten per dag, ook 's-avond vertrok er, zowel in Haerlem als in Leyden nog een trekschuit. . |
nog een kloostergang bewaard die er in 1198 al stond. Het kan zijn dat deze kerk hiervoor is gekozen omdat Dicks oom Boudewijn,
die tot 1196 aartsbisschop van Utrecht was, zijn invloed bij het kapittel van de kerk heeft aangewend. Het kapittel is een groep priesters die een
hoofdkerk in een stad bestuurde
|
. Aan de voorzijde was het verblijf gevestigd. Het bestond waar men binnen kwam, uit een portaal. Aan de rechterzijde daarvan was de 'Sael voor de Heeren', waar eens in de zoveel tijd werd vergaderd en aan de linkerzijde bevonden zich de 2 werkkamers van de gecommitteerden. . Het achterste gedeelte bood, er waren zeker 16 a 18 paarden nodig in het wisselrooster t.b.v. de trekschuiten plaats aan vierentwintig paarden. Er werd immers elke dag druk gewisseld bij de acht trekschuitdiensten van zowel Haarlem naar Leiden, als vica versa. . Op de overdekte binnenplaats was een drinkwatervoorziening aanwezig in de vorm van een waterpomp in een brede stenen bak. Hier werd ook het water opgepompt benodigd voor de paarden. Tevens bevonden zich hier twee trappen om in andere gedeelten van het Huys te kunnen komen. . |
. . 
er was naar waarschijnlijkheid toch teveel (over)last onstaan in het oude (afgebrande) Huys t.a.v. paarden die werden gewisseld- en of gevoerd. . |
. Het gebouw rechts van Huys Halfwegen is een koetsierderij. Er staat een rijtuig geparkeerd achter een bomenrij die Huys Halfwegen aan de zijkant markeerden. Voorbij de brug lag het veerhuis (tolhuis?) met daarnaast het Cafe, waar de dorstige reiziger zijn keel kon smeren. Waar precies het tolhuis stond met slagboom is onbekend. We weten alleen uit oude documenten dat er bij Halfweg (Lisse) wel degelijk tolgeld werd geheven (zie de Conditien!). . |
Daar het kanaal bij heen stroomt en gelegen Voor de reizenaar die elders henen wil Zeer dienstig, wijl 't vaartuig nooit is stil Daar de hofstee Voorburg nu is bij gelegen Daar 't vruchtrijk hof omsingeld allerwegen Is vol van vreugd met stroom en bron en plas Niet misgedeeld, omheind met klavergras Beminnelijk oord, wiens fraaiheid niet te melden is . |
|
| [down] | Diverse ontwerpen passeerden de revue | [up] |
.
| [down] | Het uiteindelijk gekozen model | [up] |
.
Op de afbeelding zie je dat het huis aan de zijkant twee vensters heeft, helaas zijn aan de voorzijde, door de bomen de wapens op de gevel niet zichtbaar. Dan volgt er een muurtje met een openstaande deur en daarachter een ander groot gebouw, de (nu apart gebouwde stal i.v.m. stankoverlast), dan de hooiberg en achteraan het hek. Het achterste gebouw (de stal) is hoger dan het voorhuis. Boven de stal zal een zolder zijn om het hooi en verdere uitrusting op te bergen. Als je naar de kaart uit 1818 kijkt dan zie je dat het voorhuis aan de zijkant twee vensters heeft, en het stalgedeelte ook twee vensters met ertussen een ruime poort. De zeer ruime binnenplaats ligt tussen de twee gebouwen. Geheel achteraan ligt de boerderij, waarvan de hooischelf links zichtbaar is. Van de boerderij is verderop een afbeelding opgenomen. |
eerst werd onderzocht of de stadsbeeldhouwers niet hadden meegewerkt aan de stenen. Dat bleek wel het geval te zijn en uiteinderlijk werd er ƒ.315,- a la raisson uitbetaald. De stenen werden in de voorzijde van het Huys Halfwegen gemetseld. Waarbij de stenen ook aangaven waar de betreffende commissaris zetel hield, Leiden rechts van de ingang en Haarlem links van de ingang. Gelijk aan de tolpoorten waarop ook het wapen van Leiden rechts zat en het wapen van Haarlem links. . Bij de rekening van de stenen staat het volgende: anno 1659 is geleevert van de stadt Leyden voor de steede Haerelem en Leyden dese volgende Bentemer (Bentheimer) hartsteen tot het maecken van twe waepens ende een fermeel op het Hyus te Halfweegen (aen de) Haerelem en Leyden treckwegh: tot de waepens een stuck overmaet steen, daer beyde waepens uyt geklooft sijn........' . In 1695 zijn bij een brand, die het huis geheel verwoestte, ook de wapens beschadigd. Maar daarna werd meteen besloten het huis weer te herbouwen en ook de wapens werden in oorspronkelijke staat hersteld. Het Huys verkreeg bijna de zelfde vorm, alleen werd er wel besloten de stal los van het huis te plaatsen, gescheiden door een ommuurde binnenplaats, met ruime waterbak, alwaar de beesten ruimte hadden om te drinken en in- en uitgespannen konden worden. |
. De benaming goudleer is in feite onjuist want voor deze wandbespanning is leer gebruikt waarop geen goud maar zilver is aangebracht dat gekleurd is met gele lak. Goudleer wordt reeds vroeg vervaardigd. In Barcelona er al in 1316 een gilde van goudleermakers. In Nederland bestaat er vanaf de 16de eeuw een levendige handel in Spaans goudleer. In het begin van de 17de eeuw wordt het goudleer ook in Nederland gemaakt. De kwaliteit van het Nederlandse goudleer is uitstekend en het wordt over de hele wereld verkocht. Door de opkomst van, veel goekopere, geschilderde behangsels raakt de goudleernijverheid in de moeilijkheden. In de 18de eeuw worden er nog wel beschilderde leren wandbespanningen gemaakt, maar linnen kan net zo goed zo niet beter beschilderd worden en gaandeweg neemt het goedkopere linnen de plaats in van leer. Na 1800 is er in Nederland geen sprake meer van de fabricage of levering van goudleer. . Voor het maken van goudleer is een goede kwaliteit leer nodig. In Nederland werd voornamelijk kalfsleer gebruikt. De vellen werden een jaar of langer in kuipen met looistof gelegd, hierdoor heeft het leer eeuwenlang stand kunnen houden. De gelooide vellen werden vervolgens op een stenen plaat plat geslagen waarna alle rimpels, plooien en vouwen er uit werden gewreven. De gladgemaakte vellen werden daarna met perkamentlijm ingewreven en met bladzilver belegd. De verzilverde huiden werden vervolgens in de zon gedroogd. Daarna werden ze met een agaatsteen voorzichtig gepolijst. Op het gepolijste zilver werd vervolgens een laag zuiver eiwit aangebracht. Dit werd gedaan om zilversulfidevorming tegen te gaan en om te voorkomen dat de aan te brengen goudlak in het bladzilver zou dringen. De goudlak werd in twee lagen opgebracht, met de vlakke hand en vingertoppen en niet met een kwast. . De exacte samenstelling van de goudlak was een groot geheim. In oude receptenboeken staat dat er o.a. lijnolie, verschillende harssoorten en saffraan of meeldraden van witte lelies voor de gele kleur als bestanddeel gebruikt werden. Als de huiden van een goudlaag voorzien waren werden ze in de zon gedroogd. Een snelle droogtijd was het beste en daarom vond deze fase van de bewerking meestal in de zomer plaats. Tenslotte vond de laatste bewerking plaats en werd er met behulp van stempels figuren in reliëf in het leer gedrukt. Later wordt er geen gebruik meer gemaakt van de bewerkelijke stempel methode maar wordt het leer door een drukpers gehaald. . |
er is een gebouw zowel eronder als erboven zichtbaar. Het onderste zal Huys Halfwegen zijn, het bovenste het oude Veerhuis bij de aloude 'den Delffwegh'. Van het cafe is nog niets te zien op deze kaart. . Het Veerhuis / 'Tolhuysch' Het veerhuis heeft er lange tijd gestaan vermoedelijk was hieraan vroeger ook een tolhek verbonden, waar tot 1771 ook tolgeld werd geheven. Verderop kunt u lezen, dat het veerhuis in 1972 werd afgebroken. . Tolheffing Halfweg tot 1771 Des is tot meerder encouragement en om een proef te neemen tot verbeetering van de Passagie langs de Trek-Wegh, en over zulks tot meerder beneficeering der Tolle en Gabelle, goedgevonden en geresolveerd, dat de Tol of 't Wegh-geld, welke aan de Slagboom op Halfwegen tot nu toe by Collecte is geheeven, geduurende deeze zesjaarige Verhuuring niet zal worden gevorderd en voorschreve Slagboom ten dien einde voor alle en een iegelyk zal openstaan. |
|
. 
. |
Zou de aanlegsteiger dan nog het enige zijn wat ons rest aan historie rond dit markante punt? . |
. |
. Net erboven, aan de 'Cromme Vaert' op de hoek grenzende aan de 'Leydsche Treck-vaert' staat (nog steeds) de grenspaal uit 1820. Jammer genoeg is van Huys 'Halfwegen' geen spoor meer te vinden het vermoeden is dat het direct achter de loswal (zie op de afbeelding net links, onder de brug) aan de Leidschevaart heeft gelegen. Woonhuizen staan nu op deze plaats en verder naar achteren is een bedrijf gevestigd. Ook het veerhuis is verdwenen, direct aan de noordzijde van de brug in de 'Den Delffwegh' over de 'Leydsche Treck-vaert'. Daar is heden tendage een bollenbedrijf gevestigd. Wat nog wel aanwezig is, is het Station van Lisse, waar echter al jaren geen trein meer stopt. Het restaurant 'de verloren koffer' is er nu in gevestigd. . Geheel rechts, buiten beeld vind u de Keukenhof. Dit hele gebied was vroeger een buurtschap. Sinds 29 september 2007 is het echter als origineel en erkend door de gemeentemoeder Lisse als 'Halfweg' (gem. Lisse) op de kaart gezet. . |
|
|
nadien werd dat het veilinggebouw dat werd later weer verbouwd tot een onderkomen voor veel gezinnen. tenslotte werd het in 1972 afgebroken. Waarschijnlijk lag er aan de andere zijde van de brug het 'Huys Halfwegen'. We kijken in Z.W. richting Haarlem ligt achter ons. . |
zwaar verweerd, hij staat er in 2020 200 jaar! . Het water wat u links op de foto ziet is de oude 'Cromme Vaert' waarover in deze historie al zo vaak over gesproken werd. Een saillant detail, want in de vrij rechte vaert weergave was dit een behoorlijke haakse bocht. Links buiten beeld is de buitenplaats Sixenburgh gevestigd althans, wat er van over is. We komen hier verderop in het artikel met diverse foto's nader op terug. . |
. |
|
Dit tekstplaatje is nog van de 300 jaar viering van de Trekvaart en is in 1969 door de ANWB aangebracht. In 1999 werd het plateau op verzoek van Aad van Kampen (amateurhistoricus) vernieuwd. Enige tijd geleden vernamen wij het nieuws dat gemeente Lisse op 26 mei 2010 het opnieuw heeft vernieuwd. Historicus Aad van Kampen is ons helaas in 2012 ontvallen, maar zijn onschatbare goede werken zullen ons altijd aan hem blijven herinneren. . |
. |
|
.
Dat er tol geheven is in Lisse is een iedereen intussen duidelijk (zie de conditien), maar waar dat precies gedaan werd is nog onduidelijk. Het vermoeden is, dat het werd gedaan bij het veerhuis, aan de noordelijke zijde van de brug. . |
|
Maar nu weer terug naar het oude huis, dat inmiddels wel door zes gezinnen bewoond werd. De bank was allang eigenaar van de hele boel, die het aan de gemeente heeft overgedaan. Het werd gesloopt en de wegen en de brug werden verbeterd. Wij kunnen nu zelfs de plaats niet meer terugvinden waar ons zo dierbaar ouderhuis heeft gestaan. Ik kreeg de foto in mijn handen en besloot er een tekening van te maken, ik heb het in kruissteekmotief omgezet en hier is ons huis weer zoals ik het nog gekend heb. Mijn vader heeft er door de tijd wel een en ander aan verandert, zo zijn de deuren van de paardenstal vergroot om er een vrachtwagen in te zetten en de voorgevel werd vernieuwd, maar dit is het originele huis zo ik het gekend heb. |
. Een lastige halte ... . Veelal behielden de verkopende landeigenaren een eenvoudig recht van overpad over de spoorbaan, maar soms werd geëist dat elke trein bij de oprit of in de buurt van de betreffende buitenplaats zou 'ophouden' of 'halteren'. Het eerste voorbeeld daarvan was bij het landgoed Veenenburg tussen Hillegom en Lisse, waar de heer Leembrugge een halte aan zijn oprit opeiste en ook kreeg. .  Wachtershuisjes aan Halte Veenenburg . Deze toezegging zou de HIJSM nog lange tijd bezuren, want meer dan vijftig jaar lang was er juridisch gesteggel over het aantal treinen dat langs deze halte behoorde te stoppen. Volgens het contract van september 1842 zouden namelijk op de halte Veenenburg niet minder treinen stilhouden dan op de meest begunstigde tussenstations, waarbij voor het aantal treinen ook geteld moesten worden die treinen die niet het gehele traject Amsterdam-Rotterdam aflegden. Dus bijvoorbeeld (vanaf 1888) ook de treinen Amsterdam-Haarlem-Zandvoort. . .  Station Veenenburg (Koetsier van Leembrugge wacht op de familie) . Hoewel deze treinen niet eens langs Veenenburg reden, werd bij arbitrale beslissing van 14 september 1895 bepaald dat ook deze treinen gewoon meetelden. Teneinde het aantal stoppingen in Veenenburg met drie te kunnen vermeerderen, wilde de HIJSM het aantal stoppingen in Halfweg met tien verminderen en in Sloterdijk met één. Dit voorstel werd door de Minister van de hand gewezen. Toen liet de HIJSM, om toch aan de arbitrale uitspraak te kunnen voldoen een aantal sneltreinen in Veenenburg stoppen. Toen partijen een jaar later wederom niet tot overeenstemming konden komen hakte de Minister de knoop door: met ingang van 1 oktober 1896 werd de halte Veenenburg opgeheven. Bron: railix Bron: Allemaal familie |
daarna is er een tijdelijke dienstregeling geweest ten behoeve van de Keukenhof. Sinds 1995 is hier restaurant 'De Verloren Koffer' gevestigd. Per 1 januari 2011 valt het momumentale stationsgebouw weer onder de regie van stichting 'kasteel de Keukenhof'. . |
|
. |
|
|
|
|
|
. 
. 
. 
|
|
|
| [down] | De ware geschiedenis van de Keukenhof en een schitterende prentebriefkaart collectie Attentie, KLIK op de foto-collage voor nadere informatie ontrent dit onderwerp! | [up] |
In de laatste jaren van zijn leven was hij niet vaak meer aanwezig op de Keukenhof omdat hij zich had teruggetrokken op een buitenplaats aan het riviertje 'de Dommel' in Brabant. Wel bracht hij regelmatig een bezoek aan het kasteel maar dat was meer om zijn personeel te instrueren, niet met de bedoeling er te verblijven. Hierdoor verpauperde van lieverlee het eens zo mooie landgoed. Na de oorlog heeft het kasteel ook nog gediend als tijdelijk opvanghuis voor in woningnood verkerende gezinnen. Dat mede hierdoor wat aanpassingen, zoals toilet, badkamer en was voorzieningen zijn verricht aan het landgoed mag voor een-ieder geen verrassing meer zijn.
Na het overlijden van graaf Lynden ging het bezit van het kasteel over naar een nieuw opgerichte stichting met als doel het zwaar verpauperde landgoed, inclusief het kasteel weer nieuw leven in te blazen. Deze stichting werd mede opgericht omdat het een laatste wens van graaf Lynden was, dat na zijn overlijden het landgoed een museum-achtige bestemming zou krijgen. De stichting zet zich hier tenvolle voor in!
.
Wist u dat er in dit kasteel acht badkamers zijn waarvan twee op de begane grond? Niet zozeer bedoeld voor de graaf, maar meer voor de gezinnen aan wie onderdak werd verleend. Nadien zijn deze badkamers echter verfraaid en nu is er een met witte, creme tegeltjes, twee mooie wastafels die voor het oog wat lager zitten dan dat we nu gewend zijn (de mensen waren korter). De andere badkamer is er een met diepe donkerblauwe inrichting, daarbij de vloer belegd met groen/witte tegels en ook is er in de wand een tegel ingemetseld die een soort vogelkooi voorsteld, met een mooie grote boog erin.
.
De gerestaureerde kamers zou een ieder eens moeten bezichtigen
zo is er de 'rode salon', een kamer met een prachtig plafond, versiert met engeltjes, een diep-rood behang en wat meteen bij binnenkomst opviel, een schitterende 'venetiaanse' kroonluchter, welk in de 19e eeuw speciaal uit Venetie hier naar toe is gehaald. Er staat een mooie goudkleurige klok en ook ligt een mooi, dik tapijt op de houten vloer, waarop ook nogeens een mooie ronde tafel staat.
Er wordt verteld door onze gids dat dit de kamer is waar vroeger de dames thee dronken, borduurden en of naaiden. Ook werd de kamer gebruikt om muziek te maken. Wanneer we hierna door een smal gangetje heen gaan komen we bij de mannenkamer, bij binnenkomst valt meteen de grote marmeren 'openhaard' op met daarboven een grote spiegel. Met een mooi blauw tapijt op de vloer heeft deze kamer iets plechtigs. Niet zo verwonderlijk dan dat deze zaal, waar vroeger de mannen hun pijp- en of sigaren rookte, tegenwoordig als 'trouwzaal' nog in gebruik is. Het lijkt ons prachtig om in zo'n plechtige kamer het jawoord te mogen uitspreken.
.
Veel is er veranderd de laatste jaren op landgoed 'de Keukenhof en ook op het kasteel. Vrijwilligers hebben er heel veel aan gedaan dit kasteel tot in de puntjes te verzorgen. Zo zijn er vrijwilligers voor de tuin, voor het bos en voor de kwekerij en bij het koetshuis, de stallen, enz. enz. De 230 ha die landgoed 'de Keukenhof' bestrijkt, en daarbij ook de boerderijen zijn daarmee verzekerd van alle aandacht.
Laten we vaststellen dat zonder al die vrijwilligers de Keukenhof allang verpauperd zou zijn geweest. Met ingang van mei 2008 wordt het landgoed voor breed publiek opengesteld en er zullen zelfs gidsen zijn die u gaan begeleiden om dit mooie stukje historie in de Bollenstreek te bezichtigen.
|
| [down] | HINDERNIS IN MOOIE VAARROUTE | [up] |
| [down] | VOLGENS SOMMIGEN VORMT DIT GEEN HINDERNIS | [up] |
| [down] | BEL (OP TIJD) DE BRUGWACHTER. | [up] |
| [down] | BEL TEVOREN DAT U ERAAN KOMT! | [up] |
| [down] | OM UIT TE PRINTEN EN BIJ U TE STEKEN | [up] |
. 
. 
|
lm-Heemstede lo-Lisse mb-Coerd de Heer midden: Halfweg mo-gecommitteerden rb-burgemoeder Lisse rm-oude sleepboot ro-trekschuit Frank Laan . (klik op de afbeelding) . Op 29 september 2007 kwam Halfweg opnieuw in het nieuws, want het was die dag middelpunt van tal van evenementen. Was er een koetstocht georganiseerd die de oude glorie in de Bollenstreek deed herleven, maar ook was er een grootse bootshow met audenthieke vaartuigen georganiseerd van Haarlem tot Leiden door organisatie-buro 'Op Koers!' uit Vlaardingen. . Dat was nog niet het enige, want ook werd op 29 september Halfweg letterlijk en figuurlijk op de kaart gezet met de onthulling van het bord 'Halfweg, gem. Lisse' door de burgemeester van lisse en onder grote belangstelling van de bewoners, ondermeer van Halfweg, maar ook uit de verre omtrek. . |

|
| [down] | Een elzenhouten grenspaal ter Halfscheyd . | [up] |
.
Dat Zuid-Hollandse Halfweg heeft een hele geschiedenis
ooit werd hier in 1656 een eerste paal geslagen die het begin in luidde van een eeuwenlange trekschuitendienst tussen Leiden en Haarlem. Een granieten kopie van de bewuste paal staat nog steeds te bezichtigen op de hoek van de Cromme Vaart en Trekvaart. De paal was als grenspaal tussen de beide gemeenten, Leiden en Haarlem bedoeld.
.
In acht genomen de tijd waarin begonnen werd met het graven (15 maart 1657) en het moment waarop de eerste trekschuit vertrok (1 november 1657) kun je concluderen dat het werk, wat tevoren opgedeeld werd in wel 49 stukken van elk 377 meter, heel snel is geklaard. Dat was het gevolg van het feit, dat men gelijktijdig aan alle stukken tegelijk begon, en dat er gebruik gemaakt werd van reeds aanwezige rivieren (o.a. de 'Die Maern') en diversen Wateryngen. De trekvaart werd 28,5 km lang en de breedte werd tussen de 15- en 20 meter. De diepte bedroeg 1,90 meter.
.
.
| [down] | Het gewenste profiel bij de aanbesteding. | [up] |
.
De trekschuiten werden aangebesteed op 30 juni 1657 door de twee steden zelf, Leiden bestelde er 6 (nadien nog 2) en Haarlem 8 stuks en er werden schippers, jagers en knechten aangesteld die de trekschuiten in pacht namen. Zij berekenden de passagiers de verschuldigde reiskosten en rekenden ook weer af aan de tollen bij het passeren ervan.
.
De 'Treck-vaert' was vooral bedoeld voor personenvervoer. Daarnaast werd hij gebruikt voor postdiensten. Vrachtvaart was uit den boze, daar wilde Gouda indertijd niets van weten. Wel werd er gebruik gemaakt van kleine schepen, denk hierbij aan platte 'westlanders' die gebruikt werden om de groente, maar ook bollen e.d. van het land naar de markten te vervoeren. Beide steden hadden belang bij het gebruik van de vaart voor personen- en postvervoer. Door de aanleg van de vaart ging het beide steden nadien voor de wind door de economische groei die het daarna doormaakte.
.
| [down] | Afbeelding van Huys Halfwegen op maquette (Museum 'de Zwarte Tulp'). | [up] |
.
In museum 'De Zwarte Tulp' is een maquette te vinden waarop het Huys Halfwegen, de wisselplaats voor de trekpaarden van de trekschuiten te zien is. Overigens werden ook in het Noord-Hollandse Halfweg de paarden gewisseld t.b.v. de trekschuitendienst, die een aantal jaren daarvoor al in dienst was gesteld.
.
Het 'Huys Halfwegen' werd gebouwd t.b.v. 'de gecommitteerden', waarin afgevaardigden zetelden, afkomstig van beide gemeenten. Zij vormden jarenlang het bestuur van de trekschuitonderneming. De werkzaamheden bestonden in hoofdzaak: het vaststellen van o.a. vertrektijden, reistijden, de plaatsen waar van paard kon worden verwisseld en, niet in de laatste plaats, het vaststellen van de verschuldigde tolgelden. Op de lijn Haarlem en Leiden werden, voor zover bekend, 4 plaatsen aangewezen alwaar tolgeld moest worden afgedragen.
.
| [down] | Trekschuit op de Cager Meren. | [up] |
.
De trekschuit was een immens populair vervoermiddel in die tijd
dat had in hoofdzaak te maken met het comfort wat deze manier van reizen met zich meebracht in verhouding met andere vervoersmiddelen, zoals de diligences en postkoetsen. De trekschuit bood al gauw zes tot acht zitplaatsen in een overdekte roef en er werd zelfs iets te eten aangeboden. Ook buiten konden personen plaatsnemen, voor de roef was meestal een ruimte waar de vracht werd geborgen en die werd overdekt met een canvas zeil. Daaronder zaten zeker zo'n twaalftal personen, die wel iets minder betaalden dan de passagiers in de geriefelijk, verwarmde roef.
.
Er werden in die tijd 6 tot 8 reizen per dag uitgevoerd, 's-winters wat minder dan 's-zomers. Daarentegen was het ook mogelijk, tegen stevige bijbetaling, een extra dienst te regelen. De reis duurde vrijwel de gehele dag, circa 7 tot 8 uur. Er waren zeker een zestal stopplaatsen, waar van paard kon worden gewisseld. Nu zijn tijdsaanduidingen (in die tijd) slechts benaderingen. Men moet bedenken dat grote steden vroeger hun eigen tijd hadden. Zo konden kerkklokken aanzienlijk verschillen. Pas in 1892 werden alle klokken gelijk gezet met de West-Europese tijd. Op de stopplaatsen was vaak een herberg aanwezig alwaar de "reizende man" iets kon gebruiken.
.
Het zou beslist in de jachtige tijd van nu niet meer passen, deze vorm van vervoer alhoewel er toen ook al sprake was van een strakke dienstregeling. er stond zelfs een boete op indien men zich niet hield aan het dienstrooster.
.
| [down] | Diligences en Postkoetsen. | [up] |
.
Vervoer per postkoets of diligences ging toen wel sneller, maar was verre van comfortabel
de wegen waren indertijd onverhard en daardoor was het transport erover, ook door de houten wielen verre van aangenaam. In de trekschuit had de reizende man alle gelegenheid zich te ontspannen, rustig een pijpje te roken en zelfs een dutje te doen. Ook kon hij zich wijden aan het schrijven van reisverslagen, brieven en zakelijke documenten.
.
Echter, de komst van de trein zou uiteindelijk "roet in het water" gooien. Hoewel de komst ervan redelijk lang is tegengehouden ging toch in 1839 de eerste trein rijden tussen Amsterdam en Haarlem. Al snel daarna volgde de route langs de “Haerlemmer Treck-vaert' en 'Leydsche Treck-vaert'
in 1842.
Werd in eerste instantie de trein beschouwt als een stinkende en vooral koude manier van reizen
je had immers geen kachel in je reisvertrek zoals wel aanwezig was in de geriefelijke behaaglijke trekschuit, na verloop van enige jaren won die toch aan populariteit. Vooral zijn snelheid, die met 40 km/uur zeker zes maal zo hoog lag werd door de reizigers, voor wie 'tijd = geld' was, hogelijk gewaardeerd. Het duurde evenwel nog 18 jaar, voordat in 1860 de laatste trekschuit zich losmaakte van de kade aan de Maredijk in Leiden en de laatste tocht aanving richting Haarlem.
.
| [down] | Dienstregeling trekschuiten. | [up] |
.
.
| [down] | Een blauwe ader door de Bollenstreek | [up] |
.
Toch blijft de 'Leydsche Treck-vaert' een beeld-bepalende factor in de gehele Bollenstreek. Neem als voorbeeld eens de lintbebouwing en ook de spoorlijn, deze lopen vrijwel parallel van Haarlem tot aan 'Noordwijk'. De verwachting is dat er na het jaar 2007 tal van activiteiten rond de 'Leydsche Treck-vaert' waarneembaar zijn
er wordt al druk plannen gemaakt om de trekvaart een deel van zijn oude glorie terug te geven.
Een voorbeeld daarvan zijn al de mooie fiets- en wandelroutes
de kano- en roeibootverhuur en de aanwezigheid van tal van aanlegplaatsen. Ook wordt overwogen weer een trekschuitdienst in dienst te stellen!
.
Heden heeft de trekvaart geen functie meer in het georganiseerd personen- en of postvervoer
of toch wel, want nog altijd varen er rondvaartboten van 'Noordwijk', door de “Haerlemmer Treck-vaert' naar de Kager Meren. Ook wordt er van de vaart 'prive' gebruik gemaakt door talloze sloepen en boten, die het varen er doorheen als een steeds wederkerend genoegen beschouwen. En laten we vooral de vissers niet vergeten!
.
Tevens vervult de trekvaart nog een heel belangrijke "afvoer van water" functie, juist door het sterk veranderende klimaat in deze tegenwoordige tijd er veel meer regen valt dan voorheen, zorgt juist de trekvaart ervoor dat het overtollige regenwater snel uit de Bollenstreek wordt afgevoerd. Mede hierdoor heeft de trekvaart o.a. in de omgeving van Noordwijkerhout sedert 2004 een zogenaamde "moerasfunctie" gekregen (tussen vaart en spoorlijn) die enerzijds is bedoeld als waterreservoir bij hevige regenval, anderzijds biedt het (zeldzame) vogelsoorten een broedplaats bij uitstek. Daarnaast heeft de trekvaart nog een belangrijke functie
hij gaat de verzilting in de Bollenstreek tegen, dat wil zeggen, de trekvaart spoelt de streek konstant door met fris, helder water. Met name de bollenteelt is hier van afhankelijk.
|
|