[down] | De ophaalbrug over de Vliet bij dubbele buurt .
.
.
|
[down] | De vliet langs het Rapenburg in Rijnsburg | [up] | Afb.(c) HB .
Afb.(c) GOIBT .
|
[down] | De beide trams bulderen over Sandtlaan | [up] | .
|
In de 8e eeuw na Christus was de Oude Vliet niet meer was dan een natuurlijke veen afwatering, die het moerassige
gebied tussen de strandwallen
(Sassenheim / 'Warmond') afwaterde op de Oude Rijn, welk toen nog in een open verbinding stond met de Noordzee bij Katwijk.
Bij hoog water functioneerde de Oude Vliet ook als getijde-geul en zette daarbij steeds modder en klei af in het
achterliggende land. De bovenloop van
de oude Vliet begon aan de oostkant van Sassenheim, ongeveer bij de Menneweg, aan de Cager Meer (zie foto geheel onderaan).
Later in de 11e eeuw heeft met de Oude Vliet handmatig verlengd tot aan het, toenmalig nog kleine, Haarlemmermeer.
Een van de plaatsen, waar de oude Vliet doorheen stroomde, was Rijnsburg. We hebben een paar
foto's bemachtigd van deze Oude Vliet die daar nog steeds (c.2006) aanwezig is.
. .
Afb.(c) ERF [down] | Ruïne Abdij (gravure H.Spilman 1730), overblijfsel van de noordelijke gevel van het grote huis en de traptoren. | [up] | Afb.(c) HK .
[down] | Het oude Regthuysch was vroeger een cafe | [up] | .
[down] | Het oude Rechthuis aan de Vliet in Rijnsburg. | [up] | Afb.(c) RVD Sommige bronnen vermelden dat het 'Regthuys' gelegen was aan het Moleneind niets is minder waar. Het is onverzettelijk verbonden met de vliet NZ, midden in het dorp, 80 meter van de Kerkstraatbrug in westelijke richting gezien. Dit tegeltje is omstreeks 1981 door de Rabobank ter beschikking gesteld. Dat gebeurde toen het huis van boer de Haan werd afgebroken om plaats te maken voor de nieuwe Rabobank. .
[down] | In 1977 werd het Regthuys gerestaureerd | [up] | .
[down] | Het 'RegtHuysch' na restauratie (c.1977) | [up] | Afb.(c) RVD Helaas is Niek van Egmond, die zoveel moeite stak in de restauratie van het Regthuysch overleden want anders hadden we hem kunnen vragen of er nog sporen aan de oosterlijke gevel zichtbaar waren van de oorspronkelijke bebouwing. .
Afb.(c) RVD De Vliet in Rijnsburg is al heel erg oud. Hij is in de 11e eeuw opnieuw gegraven op een oude, verzande getijdekreek, toen al genoemd de Flieta (volgens Bisschoppelijk archief van Utrecht). Historici hebben aangetoont dat de nieuwedorpsgracht werd gegraven in opdracht van de vroegste Graven van Holland. |
Afb.(c) DB . De oude Flieta verliep heel wat kronkeliger dan deze nieuwe dorpsgracht. Op heel oude kaarten, bewaard gebleven in de Abdij van Rijnsburg is te zien dat de oorspronkelijke Vliet zich langs 'de Vecht' vlocht en vervolgens via de Scheysloot, langs de Oude Dam in Warmond naar het noorden liep, deels voorbij Marienhaave in Warmond, Hem-Meer tot aan de Cager Meren. Opgemerkt hierbij is, dat hij tevens de grens vormde tussen oa. Rijnsburg, Oegstgeest, Sassenheim, Warmond en Voorhout. .
[down] | Zicht op de Vliet vanaf Kerkstraatbrug. | [up] | Afb.(c) LD . De Kerkstraatbrug (zie foto) was reeds in de 13e eeuw de officiele plaats voor bekendmaking van het dorpsbestuur. Deze brug ligt er nog steeds. Het aantal inwoners in 1623 bedroeg 1337, volgens het kohier van het hoofdgeld in Rijnland. In het begin van de 20e eeuw veranderde er veel in Rijnsburgh, oa. door afbraak van het huis van de Ridderschap en de gevangenis op het Hof, het vergaderhuis van de Collegianten, de aanleg van het Oegstgeesterkanaal en de bouw van de Remise, de tramlijnen en de Bloemenveiling. .
[down] | De Kwakelbrug, vanaf 1660 over de Vliet. | [up] | Afb.(c) RVD De oude boerderij uit de 16e eeuw is sinds 2004 een Rijksmonument. Naar verluidt kwamen in
de boerderij de Collegianten samen, een vrijzinnige christelijke stroming ontstaan in
1648 tijdens de remonstrantse twisten. De in Rijnsburg wonende beroemde filosoof
Baruch Spinoza was met hen verbonden. De historie verteld dat dit naar waarschijnlijkheid
de oudste nog bestaande boerderij van Rijnsburg is.
.
De Van oorsprong 16e-eeuwse BOERDERIJ met krukhuis en vrijstaande WAGENSCHUUR. Het
voorhuis is recht op de Vliet georienteerd, terwijl het stalgedeelte de historische
diagonale verkavelingsrichting vertoont. Thans verbouwd ten behoeve van drie woningen.
Rechts op het erf een vrijstaande kleine schuur.
.
Omschrijving .
Boerderij bestaande uit voorhuis en krukhuis onder zadeldaken, en schuin op het
voorhuis aansluitende stal, thans onder zadeldak, waarvan het wolfeind is weggevallen
door een inkorting van de stal. Het woongedeelte telt een bouwlaag met kapverdieping en
zolder. De daken van het woongedeelte zijn gedekt met gesmoorde Oud Hollandse pannen en
het linker dakschild met rode kruispannen het stalgedeelte eveneens met rode kruispannen.
De voorgevel is links een schoudergevel met tuit, voorzien van toppilaster en vier
schouderstukken met natuursteen gedekt. De gevel is voorzien van een blokpleister,
een bakstenen geprofileerde waterlijst boven de begane grond en verscheidene muurankers,
deels uitgewerkt als sierankers. Op de begane grond een centrale deur met tweedelig
bovenlicht en trekbel, geflankeerd door twee T-vensters geplaatst in oude kozijnen met
duimen voor onderluiken bij het rechter venster windwervels op de kapverdieping twee
twaalfruits schuifvensters met kleine roedenverdeling en vaste middendorpel, duimen
voor onderluiken aan het kozijn, in pleisterwerk het opschrift "ANNO - 1906" tussen
de vensters ter hoogte van de zolder een luik. Rechts aansluitend aan de schoudergevel
het gevelgedeelte van het krukhuis met twee schuifvensters met driedelig bovenraam
behorende bij een opkamer onderraam geen roedenverdeling. Daaronder links een
keldervenster in halfronde nis.
.
De linkerzijgevel (nr. 35) eveneens met blokpleister en van links naar rechts twee
schuifvensters met glas-in-lood bovenramen, duimen voor buitenluiken aan de kozijnen
en een deur met glas-in-lood bovenlichten. Dit bevindt zich reeds onder de kap van
het stalgedeelte.
.
De rechterzijgevel (nr. 37) is een sterk gewijzigde tuitgevel met vlechtingen en
alleen links een schouder rechts is de gevel lager doorgetrokken. Alleen rechts is
de bakstenen gevel bepleisterd en voorzien van een houten aanbouw (klompenhok) onder
lessenaardak. Verscheidene sporen van dichtgezette gevelopeningen ter hoogte van de
opkamer en de zolder.
.
De stal is ingekort daarop wijzen afgehakte muurgedeelten rechts en links aan de
achtergevel. De huidige achtergevel van de stal is onderaan voorzien van
(binnen)pleisterwerk, daarboven beschoten (moderne wijziging). De rechtergevel van de
stal is voorzien van een venster, een raam met ijzeren roedenverdeling, een dubbele
opgeklampte staldeur, een raam met ijzeren roeden en opnieuw een dubbele staldeur.
Een hooiluik op het dakschild.
.
Het interieur is gaaf en bevat veel authentieke elementen. Het relatief ondiepe voorhuis
heeft een balklaag met moer en kinderbinten en consoles, haaks op de voorgevel een
verhoogde houten vloer. 17e-eeuwse doorgang naar de achterkamer. Tegen de achterwand van
de achterkamer een schouw van Belgisch marmer, mogelijk rond 1750. De 18e-eeuwse
mangaantegels met o.a. vogelmotieven en schildpadtegels zijn vermoedelijk in de 19e
eeuw aangebracht. Tegen de schouwboezem een landschapsschildering op papier. Een
afgetimmerde balklaag met consoles evenwijdig aan de voorgevel. Een kastenwand aan de
binnenmuur tegen de voorkamer. Onder de kap vooraan een beschoten slaapkamer. Voor het
overige onbeschoten kap. In totaal vijf spantvakken met grenenhouten spanten
bestaande uit dekbalkjukken met driehoekspant, voorzien van gehakte merken. De
balklaag met moer en kinderbinten van de opkamer ligt eveneens haaks op de straatgevel
en is voorzien van consoles met peerkraal (vermoedelijk tweede helft 16e eeuw).
Daaronder de kelder met twee kruisgewelven, stenen trapje, rode plavuizen, rood
geschilderde plint, twee kaarsnissen en pompbak. Achter de opkamer een bijkeuken/entree
met oude plavuizen (nieuw gelegd). Onbeschoten kap met borstwering aan de straatzijde,
twee eikenhouten spanten met getrokken merken en dunne sporen. Twee deuren met
respectievelijk cannelures en panelen naar de zolder van het voorhuis. Stalgedeelte
met vijf gebintvakken, delkbalkgebinten met overstek, daarop dakbalkjukken, voorzien
van gehakte merken.
.
De kleine wagenschuur rechts (op het noorden) op het erf is opgetrokken uit
kalkzandsteen met rode bakstenen koppenlagen en alternerende rollagen boven de
gevelopeningen. Hij heeft een bouwlaag en een zolder onder een zadeldak gedekt met
Oud Hollandse pannen, tuitgevels met rollagen en schouders.
.
Waardering
.
De boerderij met bijbehorend interieur en wagenschuur is van algemeen belang:
.
- vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde als boerderij langs de Vliet met een dubbele verkavelingsrichting, een knik in de plattegrond en een rijke historische gelaagdheid
.
- vanwege de hoge ouderdom van de boerderij
.
- vanwege de gaafheid van het interieur van de boerderij
.
- vanwege de ensemblewaarde tussen boerderij en wagenschuur
.
- vanwege de situationele waarde van het complex, gelegen aan de Vliet.
.
Bron: Rijksdienst voor culturele wetenschappen.
.
Afb.(c) RVD De Vliet en de Oude Vliet, er waren twee rivieren, zeker ten tijde van 1600. Op een oude kaart uit 1615 hebben we gezien, dat de Oude Vliet van Rijnsburg uitgaande (in 1100 tot 1400), via de Grechtsloot, gedeeltelijk langs de huidige Vinkenweg liep naar het noorden en overging in de Scheysloot, tussen Sassenheim en Warmond. . Uiteindelijk gaat de (oude) Vliet deels langs Marienhaave bij Warmond verder naar het Noorden, buigt om het toen nog bestaande Hem-Meer heen, langs de Vogelkooi en via de eerder genoemde Scheysloot doet uitkomen in de uitlopers van de Haarlemmermeer (Cager Meer). . . De Elsgheesterwegh liep min of meer westelijk ervan parallel mee naar het noorden en kwam via de strandwal Klinkenberg uiteindelijk in de buurt van Lisse uit. Richting Oost splitste zich het voetpad langs de oude Vliet (bij de Scheysloot) en ging als "Oude Dam" in de richting van Warmond. Een gedeelte (een honderdtal meters) van deze is nabij de “Haerlemmer Treck-vaert' en de Oude Vaartweg heden nog zichtbaar. . De Oude Dam heeft een rijke geschiedenis: Wist u, dat toen Warmond nog alleen toegankelijk was via betaalde tolpoorten, dat deze Oude Dam het achterdeurtje was van Warmond? Hierlangs kon men, via het oude spoorpad en Marienhaave gratis in Warmond geraken! Vroeger was er nog een duidelijke aftakking van de Scheysloot waarneembaar aan de noordkant van de huizen. De knecht van de melkboer vertelde mij, dat hij als hulpje, alweer 30 jaar daarvoor in 1949, op de Oude Dam een bruggetje over moest alvorens op de buurtweg, pal achter het rijtje huizen gelegen te komen om de melk e.d. te kunnen bezorgen. . Door de tijd is deze aftakking van de Oude Vliet geheel verzand (1974) en uiteindelijk bij het (grondgebied) van de zich daar bevindende rijtje huizen getrokken. . |
(dank aan Brigitte voor de foto) .
(dank aan Brigitte) |
Historie rond de Vinkenweg .
[down] | De Oude Historische Elsgeesterpolder, de rode lijn is de (huidige) Vinkenweg. | [up] | Afb.(c) DB . Ook de plaats, waar nu de Elsgeesterweg ligt, was vroeger een strandwal. Al heel vroeg in de geschiedenis werd deze bewoond. Omdat mensen zich nu eenmaal verplaatsen werden er tussen de strandwallen wegen aangelegd of ontstonden deze doordat ze zich verplaatsen tussen de strandwallen in. (voetpaden) . Met Peter Brussee bespraken we geschiedenis van de Elsgeesterpolder- en weg wat ons direct opviel betreffende de Vinkenweg, was dat hij vroeger als Cruys-wegh begon bij de weg die nu Noordwijkerweg heet en eindigde aan de Rijksstraatweg, welke liep tussen Sassenheim en Oegstgeest (Groene Kerkje). Halverwege vertakte deze zich en ging als Elsgeesterweg naar het noorden. .
[down] | De Vinkenweg, aansluitend (aan de vroegere Nieuw-wegh) in Oegstgeest. | [up] | Afb.(c) RVD De Vinkenweg werd nadien doorsneden door de aanleg van de A44 en werd daardoor deels omgelegd langs het Oegstgeesterkanaal. Ook de naam 'Cruys wegh' zult u niet meer tegenkomen, mijn familie huist gewoon aan de Vinkenweg. . Omdat de Rijksstraatweg (de oude Heer-wegh) noordelijker uit Sassenheim deels ook doorsneden werd door de A44, is de 'verlengde' Vinkenweg daardoor ontstaan. Deze verbindt het restant Rijksstraatweg met de overgebleven Vinkenweg in Rijnsburg. Deze loopt parallel aan de A44. . |
Afb.(c) RVD De (eigen foto uit de Cessna 172) luchtfoto van de Elsgeesterpolder in 1988. In de verte ziet u de Kagerplas (met name het Joppe), daarvoor de zandafgraving Klinkenbergerplas, op de voorgrond de kassen in Rijnsburg, de Elsgeesterweg, de Scheysloot, de polder, de boerderij van Brussee, de Postbrug, de A44 en de “Haerlemmer Treck-vaert'. . Op de Klinkenbergerplas is men net bezig de Oude Dam te herstellen, alhoewel deze nadien ruim 90 meter naast de oorspronkelijke locatie is verrezen. Waarom de Oude Dam zover verplaatst is blijft onduidelijk. . |
Afb.(c) RAL . De bollenstreek kenmerkt zich vooral door oude strandwallen. Menig dorp in de
bollenstreek is kenmerkend op zo'n strandwal ontstaan. Deze strandwallen
ontstonden voornamelijk in de oude delta van de Oude Rijn. .
Neem bijv. Oegstgeest, deze nederzetting lag op de meest oosterlijke strandwal.
Deze lag nogal geisoleerd temidden van vrij moerassig gebied. In het oosten lag het
veengebied met het Cager Meer en de Lee, die de plassen met 'Die Maern' en
de Rhijn verbond. In het westen lag de strandvlakte tussen de Warmondse en
Sassenheimse strandwal met daarin de 'poelen' (ter hoogte van de huidige
Klinkenbergerplas). .
In het noorden werd de aansluiting tussen beide strandwallen
doorbroken door een kreek, de Oude Vliet, waarmee de Haarlemmermeer via de Scheysloot (in 'Warmond') en
de (Rijnsburgse) Vliet in verbinding stond met de Rhijn. .
.
Afb.(c) REG
Om diverse strandwallen met elkaar te verbinden werden dammen aangelegd. Een der
eerste dammen was de oude dam, welk Elsgeest (Rijnsburg) verbond met 'Warmond' (Marienhaave) en Sassenheim (Klinkenberg).
Liepen de meeste dammen kaarsrecht tussen de strandwallen, niet deze 'oude dam'. Deze volgde
voornamelijk de loop van de 'Oude Vliet' (daarna Scheysloot) en vormde daarmee in vroegere tijden tevens de
grens tussen de gemeenten. De reden van deze loop ligt waarschijnlijk in het feit, dat
de dam als voetpad de Abdij van Rhijnsburgh verbond met die van Marienhaave in 'Warmond' een zogenaamd
'kerkepadt'. .
Volgens de oude geschriften heeft deze 'oude dam' eerst 'Warmonderdam' geheten.
Nadien, in 1332 horen we weer van een (nieuwe) 'Warmonderdam'. (de huidige warmonderweg) In tegenstelling
met de vroegere (oude) dam lag deze dam kaarsrecht tussen 'Warmond' en Sassenheim.
.
[down] | Het Leidse Gat, overblijfsel van de Nieuwe Vliet | [up] | Afb.(c) DB . Nadat de Rijnmond na 1100 verzand was, werd vanuit de oorsprong der Oude Vliet een nieuwe afwatering gegraven, die meer zuidwaarts uitkwam op de Warmondse Poel deze stond via een geul door de strandwal in verbinding met de Leede. De nieuwe Vliet was daarmee een feit. De Oude Vliet is in de loop der tijden geleidelijk verzand en zelfs bijna verdwenen. .
[down] | Knooppunt Vliet, Leidsevaart en Poel in 1657. | [up] | Afb.(c) HHRSR . Aansluiting van de Vliet op “Haerlemmer Treck-vaert' en Achterpoel (Poelmeer) nabij het 'tolhuis' in 1702. Nadien werd de Warmondse strandwal gescheiden van zijn zuidelijke voortzetting, de 'Poelgeest'. Door deze nieuwe afwatering werd de noordelijke Oude Vliet minder belangrijk en konden er Oost-West verhoogde paden worden aangelegd eerst de Ouden Dam en nadien de nieuwe Warmonderdam. Het later gegraven Oegstgeesterkanaal is vrijwel exact op de loop van de (Nieuwe) Vliet aangelegd. . De noordelijke Oude Vliet, die uitkwam op de reeds bestaande Scheysloot werd ooit gegraven t.b.v. de aanvoer van stenen en ander bouwmateriaal voor de bouw van de Abdij van Rhijnsburgh en sloot zoals eerder gezegd, daarmee aan op de zuidelijke uitlopers van 't Haarlemmermeer, met name: Cager Meren genoemd. . |
[down] | Boerderij 'de Klinkenberg' in de polder nabij Sassenheim | [up] | Afb.(c) AJSC .
Afb.(c) AJSC |
.
De historie rond slot Teylingen.
.
(getekend door Hans Roest - Warmond)
De huidige aanblik van slot Teylingen, aan de Teylingerlaan,
schitterend op papier gezet door tekenaar Hans Roest. (bedankt
voor het toezenden, Hans.)
.
[down] | Gezicht op Scheysloot vanaf ruïne Teylingen. | [up] |
Afb.(c) BRE
.
Teylingen werd bewoond omstreeks 1150 door de Heren van Teylingen. In hun wapen voerden zij de rode leeuw van Holland op een gouden veld met
een zilveren barensteel. Hun woonburcht was het machtige slot van Teylingen, gelegen aan de grens van de Haarlemmerhout, het middelpunt van een
uitgestrekt grondbezit.
.
Afb.(c) BRE
.
Aan het eind van de twaalfde eeuw woonde op het slot Teylingen het
aanzienlijke geslacht Van Teylingen. Heer Willem overleed in maart
1244. Voor zover bekend liet hij vier kinderen na. Bijna veertig jaar
later overleed Willems zoon Willem. Het slot Teylingen en de andere
leengoederen vervielen aan de graaf van Holland en aangezien de overledene
kinderloos was, was er geen opvolging. Floris V schonk daarop het huis
Teylingen aan de weduwe van Heer Albrecht van Voorne. Een kleindochter
van de graaf, de welbekende Jacoba van Beieren, vestigde zich in 1428 op
Teylingen. Jacoba overleed acht jaar later, op 9 oktober 1436 aan de
tering, een gevreesde ziekte van die tijd. Zij was gehuwd met (de Kabeljouwse) Frank van
Borsselen en verbleef vaak te Sint Maartensdijk op Tholen.
.
Ja, zij had en veel misdreven
En haar dart'le minnebrand
Kostte bloed en wee en tranen
aan 't geteisterd vaderland
maar een val zo ongelijkbaar
maar zo uitgezocht een straf
wist voor ons de nagedachtenis
aan haar vroege zwakheden af
.
[down] | Bollenvelden bij de ruine van Teylingen | [up] |
Afb.(c) JT
.
Aan het eind van de twaalfde eeuw woonde op het slot Teylingen het aanzienlijke geslacht Van Teylingen. Heer Willem overleed in maart 1244.
Voor zover bekend liet hij vier kinderen na. Bijna veertig jaar later overleed Willems zoon Willem. Het slot Teylingen en de andere leengoederen
vervielen aan de graaf van Holland en aangezien de overledene kinderloos was, was er geen opvolging. Floris V schonk daarop het huis Teylingen
aan de weduwe van Heer Albrecht van Voorne. Een kleindochter van de graaf, de welbekende Jacoba van Beieren, vestigde zich in 1428 op Teylingen.
Jacoba van Zoeterwoude overleed acht jaar later. Zij was gehuwd met Frank van Borsselen.
.
In de tachtigjarige oorlog is het slot Teylingen verwoest. Daarna is het weliswaar herbouwd, maar toen weer door brand geteisterd en deerlijk
in verval geraakt.
.
[down] | Slechts een ruïne is van kasteel Teylingen overgebleven. | [up] |
Afb.(c) HR
.
Ook in deze tijd blijft de aanblik van de ruïne Teylingen een imposante gebeurtenis. Alhoewel niet meer dan een stapel oude stenen (jammer, dat het
niet gerestaureerd wordt), blijft het een herkenningspunt uit het verleden, in het heden nog duidelijk aanwezig.
.
[down] | Ruïne 'Slot Teylingen' bij Sassenheim. | [up] |
Afb.(c) BRE
.
|
De loop van de Oude Vliet / Scheysloot.
Afb.(c) Google Op deze Google afbeelding is nog goed te zien waar de Oude Vliet via de Scheysloot in de Cager Meren uitmondde, ver terug in de tijd. We moeten denken aan 1100-1300, in 1636 is op een kaart al de Nieuwe Vliet te zien, welk uitmond op de Leede (Achterpoel, tegenwoordig Poelmeer geheten) bij Warmond. Het 'Hen Meer' is niet meer dit is immers gedempt en er grazen nu koeien, maar de vorm ervan is nog duidelijk te herleiden op deze afbeelding. Voorbij de Eenden kooi, welk er ook al in 1615 was, is de Oude Vliet nu bijna verzand door kroos is hij op de foto nog moeilijk waarneembaar. Een gedeelte van de Scheysloot is heden tendage nog druk in gebruik door vaartuigen die o.a. via de Zandsloot, Sassenheim in- en uit varen. Ook liggen er nog woonboten en jachtjes aangemeerd in dit historische water. . |
[down] | Op deze oude kaart is 'de Oude Vliet' al duidelijk te zien | [up] | Afb.(c) HHRSL Op deze duidelijke kaart is nog goed te zien hoe 'de Oude Vliet' vanuit Rijnsburg, langs 'de Oude Dam', deels langs Marienhaave (Warmond) en langs het (nu gedempte) Hem-Meer uiteindelijk uitmondde in het Cager Meer (het latere Haarlemmermeer). Heden is 'de Oude Vliet' nog (heel beperkt)ÿaanwezig alleen eindigt hij nu in de vaart (Zandsloot) tussen de Kaag en Sassenheim, vroeger de rand van het Haarlemmermeer. Niet overal nog is hij zichtbaar met name vlakbij Rijnsburg is hij, daar waar hij werd doorsneden door het Oegstgeester kanaal, eigenlijk erboven, ter hoogte van de Vinkenweg geheel verzandt. Tenslotte stamt deze afwatering uit circa 1100 - 1300. Vanaf de Vinkenweg kun je hem deels nog volgen, maar daarna wordt het moeilijker hem nog te volgen. Voorbij het Oegstgeester kanaal is hij wel weer zichtbaar als (oude) sloot achter de Nieuwe (huidige) Vliet (bij de Dijk). De kaart komt uit een atlas (19e eeuw). .
Afb.(c) HVL De loop van de Ouden Vliet, van boven uit de Haarlemmermeer tot onderen richting Rijnsburg. Op deze kaart is de loop langs de Ouden Dam goed waarneembaar. Spoorwegen waren er nog niet ook de haarlemmertrekaart ontbreekt. De kaart is vermoedelijk uit 1615. . Vanaf de aansluiting met de Valkenburgerweg is de Oegstgeesterweg de grens, tot het
punt waar de Oegstgeesterweg tot minder dan 10 m langs de Rijnsburger Vliet loopt.
Op de 17e eeuwse kaart staat op dit punt een Scheyt Pael.
Hier, waar ergens de Scheyt Pael stond, boog de grens vanaf de Oegstgeesterweg naar
links en volgde ongeveer 150 m in westelijke richting langs de Rijnsburger Vliet tot
aan de uitmonding van de Oude Vliet in de Vliet. Deze Oude Vliet was
oorspronkelijk de kronkelige hoofdkreek in de 750 m brede kwelderlaagte tussen de
parallelle strandwallen Oegstgeest (Haarlemmerstraatweg) en Elsgeest, en vormt in de
17e eeuw de grens met Rijnsburg en Voorhout tot helemaal aan de grens met
Sassenheim ter hoogte van de Ouden Dam.
De grens is nog fragmentarisch aanwezig op het bedrijventerrein tussen
Voorhouterweg, Vinkeweg en Kanaalpad, in de vorm van diverse verrassend gave
restanten van de Oude Vliet.
De grens kruist hier de Vinkenweg, de A44, de Haarlemmerstraatweg èn daarmee de
strandwal. Aan uw linkerhand komt de grens met Sassenheim vanaf de Oude Vliet als
kronkelsloot (oude zijkreek) tot aan de strandwal en gaat er overheen verder als
“Ouden Dam” richting klooster Warmond.
Links een stukje aloude grens: een doodlopend weggetje dat een restant is van de
“Ouden Dam” |
Afb.(c) RAL De hedendaagse situatie op historische gronden inmiddels is het 'Hem-Meer' gedempt en grazen er koeien waar eens water was. Deze sloot is er nog, een rustiek beeld getuige nog van de vroegere historie rond 'Den Ouden Vliet'. .
Afb.(c) DB Want we weten het nu 100 procent zeker aan de hand van zeer oude kaarten uit de 17e eeuw konden wij vaststellen dat de sloot op deze foto, ''Den Ouden Vliet'' uit vroegere tijden is. Ooit als getijdewater begonnen, hergraven in de 11e eeuw en nu nog aanwezig in de 21e eeuw. Waar vind u deze sloot? Rij de Menneweg (vroeger geheten: 'de Nieuwe Wegh') af in Sassenheim, richting de Kager Plassen, geheel tot het eind en u staat er middenin, (op het dammetje) nabij de toegang tot de Eendenkooi. . |
[down] | Woest slingert de oude Vliet zich langs de Menneweg, tussen Warmond, Kager Plassen en Sassenheim | [up] | Afb.(c) RVD . De eendenkooi is sinds kort in restauratie, info bij http://www.eendenkooiwarmond.nl Elke zaterdag in juni-juli 2011 kunt u een rondleiding krijgen op deze unieke plaats die al in de zeventiende eeuw gebruikt werd om eenden te vangen voor de verkoop en warme hap. |
[down] | Bijna ongerept ligt de natuur nog bij de eendenkooi - Sassenheim | [up] | Afb.(c) RVD |
De korenmolen aan de Santvaert .
(de Santvaert (Zandsloot) kwam uit op de Oude Vliet) . .
De korenmolen aan de SantVaert
In de meeste dorpen werd het graan gemalen op de eigen
dorpskorenmolen. In de 14e eeuw moet Sassenheim een korenmolen hebben
gehad, gelegen aan de Dinsdagse Watering (tussen Voorhout en Warmond)
uitkomende op het
Mole Gat bij het toenmalige Hen-Meer (zie bijgevoegde kaart).
Waarschijnlijk was dit een
standerdmolen het toen gebruikelijke type korenmolen.
.
[down] | De Coremolen uit de 14e eeuw (Warmond) | [up] |
.
De Molen van Speelman
De molen aan de Dinsdagse Watering is in de zeventiende eeuw
verdwenen. De bakkers van Sassenheim betrokken hun meel toen van
de molen aan de Gracht in Lisse.
In 1846
kreeg Sassenheim echter weer een eigen molen toen molenaar Jan Jacob
van Rhijn een molen liet bouwen aan het zogeheten Buitenwater bij de
Zandsloot. Hij noemt de molen “De Nijverheid” en het is een koren- en
pelmolen. Daarin werd graan gemalen en gerst gepeld tot gort.
.
In 1869
toen de molen net een jaar eigendom was van Speelman, sloeg tijdens
een hevig onweer de bliksem in de molen. In een oogwenk stond het hele
pand in brand en het gezin Speelman dat lag te slapen kon met moeite
buiten komen. De molen brandde tot op de stenen molenmuren na af, maar
Speelman ging niet bij de pakken neerzitten en bouwde de molen weer op.
Het werd de grootste korenmolen uit die tijd in het gebied tussen
het IJ en de Maas.
.
Zijn zoon E.J. Speelman bleef echter niet alleen molenaar: hij begon ook
met het kweken van bloembollen en dat ging hem voor de wind. In 1882 liet
hij de houten bovenachtkant van de molen afbreken en verbouwde hij de
stenen onderbouw tot bollenschuur. Spoedig werden er schuren bij gebouwd.
De molen kreeg een puntdak met een dakkapel en bleef jarenlang woning
van de schuurbaas. Nadat de firma Speelman was opgeheven, kocht de
gemeente Sassenheim de landerijen en gebouwen om plaats te maken voor
woningbouw.
.
De korenmolen van 1663
Het “windrecht “ berustte in de 17e eeuw bij de staten van Holland
die de opvolgers waren van de grafelijkheid. Alleen met toestemming van
de staten mocht een korenmolen worden gesticht. In het archief van de
staten treft men aan Cornelis Pieterse van der Cade, molenaar te
Heemstede, toestemming word verleend tot het bouwen van een windkorenmolen
in Sassenheim “op zeker erf bij de hoek van de vaart”.
Deze vaart werd in 1645 gegraven. Het is zo goed als zeker dat dit de
huidige Zandsloot is die destijds nog Zandvaart heette.
Volgens een kaart uit 1652 liep de zandsloot vanuit het Hem Meer, dwars door
Sassenheim heen, kruiste 'des Heer wegh', vervolgde zijn loop langs de Nieuw
wegh tot
aan de watering, welk begon in Voorhout, de Dinsdagse Watering, langs de
Boekenburg
en vervolgens tot aan de Looster wegh richting Lisse.
.
Geen molen in Sassenheim
Van der Cade bouwt een vanwege concurrentie van de molen te Lisse geen
molen in Sassenheim maar verkoopt in 1667 zijn rechten aan Jan Aelbertsz
Heemskerk, de molenaar van lisse. Omdat Heemskerk niet ging bouwen dringen
de Staten bij hem aan om alsnog de molen te bouwen ten gerieve van de
ingezetenen. Molenaar Heemskerk deelt dan aan de Staten mee dat hij tot nu
toe, vanwege de slechte tijd en de geringe opbrengst van het maalloon, in
Sassenheim geen molen had gebouwd maar dat hij wel de erfpacht had betaald.
Tevens had hij met zijn molen de bakkers van Sassenheim tot hun genoegen
met malen bediend. Het is niet duidelijk of er inderdaad een is gebouwd.
De honderdvijftig jaar later gemaakte eerste kadastrale kaart van
Sassenheim (1819) vermeldt dan geen korenmolen aan de zandsloot.
.
Toch een korenmolen in Sassenheim?
Op de kaart van Sassenheim uit 1867, getekend door J.Kuiper voor de atlas
van
Nederlandse gemeenten, wordt aangegeven dat er wel een korenmolen staat aan
het zogeheten Buitenwater bij de Zandsloot. De korenmolen van Sassenheim
is er dus uiteindelijk na 150 jaar toch gekomen.
Overigens hebben ze wat betreft de molen van Sassenheim een perkamenten
*) oorkonde overgeschreven waarin staat dat de molenaar windrechten moest
betalen aan de Vrouwe van Warmond. Die had waarschijnlijk het windrecht
gepacht van de Staten.
.
Het perkament
In het huisarchief van Warmond, aanwezig in het RAL, inventaris nr. 276
of 252 gevonden "Op den 30 maert 1691 is dese moolen in´t comptoir van
Hollant overgebouct en gestelt op de naem van d´hooched geboren Vrouwe
Douairiere van Warmont .... etc.
In 1990 kwam het bericht dat de molen zou worden
afgebroken. Dat was aanleiding tot de oprichting van de Stichting
Oud Sassenheim, die een handtekeningenactie voerde om de romp van
de molen op de monumentenlijst te plaatsen. Zo werd de molen van
Speelman gered van de sloop en werd de molenachterkant eigendom
van de Stichting “De Molen van Sassenheim”. Dankzij giften en
subsidies is de molen de afgelopen jaren gerestaureerd. De molen
wordt inmiddels gebruikt als kinderdagverblijf en als vergader-
en archiefruimte van de Stichting Oud Sassenheim . (klik hierop)
Artikel door: Drs. Brigitte Rink-Elsink
|
|