|
|
| Trekvaart Leiden - Haarlem Met name 'strandwallen' bekeken . ( H O O F D M E N U ) |
|---|
Wegwijzer |
De zee heeft in West- en Noord-Nederland een rand van klei afgezet. Dit zeekleilandschap is in het Holoceen gevormd.
We onderscheiden twee verschillende gebieden: de zeekleipolders en de droogmakerijen.
|
Bekijkt men de grondsoortenkaart van Nederland (zie hieronder), dan vindt men in de gebieden waar de bodem bestaat uit zeeklei een bevestiging van de transgressies. Zeeland, Zuid- en Noord-Holland, grote delen van Brabant, Friesland, Groningen en zelfs delen van Gelderland zijn langdurig overstroomd geweest door de zee en bestaan daardoor uit laagveen en hoogveen. |
Doordat de mens in West-Nederland veen afgegraven heeft, ontstonden er door de lage ligging grote meren en plassen. Bij een harde wind konden behoorlijke golven ontstaan waardoor grote stukken oever weggeslagen werden. Het gevolg was dat zo'n meer steeds groter werd en konden nederzettingen bedreigd worden. Uit veiligheidsoverwegingen werden deze meren drooggemalen. Rond zo'n meer werd een afwateringskanaal gegraven. Soms meerdere achter elkaar. Oorspronkelijk werd het water weggepompt door windmolens. Zo'n rij molens achter elkaar wordt wel een molengang genoemd. De bodem van de meren in West-Nederland bestaat uit klei. Zolang de mens in staat is deze gebieden 'droog' te houden is hierop goed akkerbouw mogelijk. Deze polders liggen laag, soms meer dan zes meter onder NAP. . Feitelijk pleegde de mens in West-Nederland roofbouw op de natuur t.g.v. van hemzelf door steeds maar veen af te graven en niet de gevolgen daarvan onder ogen te zien. Het gevolg hiervan is dat West-Nederland steeds meer bedreigd wordt door het water en ook door veranderende weersomstandigheden door het klimaat uiteindelijk zal onderstromen met water. |
Strandwallen worden ook heden ten dage aangemaakt aan de kust van ons land, wie is niet ooit als kind aan zee geweest om aan de vloedlijn te spelen in zo'n trog tussen twee van die zandruggen? |
| [down] | Aanmaak zandruggen aan het strand. | [up] |
immers, hoe gevaarlijk is het niet bij aflandige wind, om meegetrokken te worden door stromingen tussen de zandruggen (troggen) ?
.
De strandwallen waarover we het in dit artikel hebben zijn dus ooit kuststrook geweest, wellicht wel 4000 jaar geleden. Van de strandwal in Warmond, met de rivier de Leede ernaast, is die leeftijd bekend.
.
| [down] | De bekendste strandwallen op tekening | [up] |
er zijn struiken en bomen op gaan groeien. En deze zijn door de eeuwen heen weer vergaan en vergaan en vergaan. Daardoor ontstond er veen en moeras tussen deze strandruggen. Denk aan namen van plaatsen, zoals Woubrugge, Jacobswoude, Roelofarendsveen, Aarlanderveen, Nieuwveen
namen ontstaan door bewoning van mensen, die hun kacheltje lieten branden door (gedroogd) veen te verbranden, veen wat ontstond uit een moeras van vergane wouden en begroeiing. Zo ontstonden door de eeuwen heen de verschillende woonplaatsen in Nederland.
.
| [down] | Het ontstaan van nederzettingen op zandruggen | [up] |
We bedoelen natuurlijk de Rijn die vanuit Duitsland via Nederland naar de Noordzee stroomt. Daarbij is natuurlijk de vorming van zandwallen in de riviermonding een voor de hand liggend item. Zo belanden we dus automatisch bij een dorp in die rivier delta: Rijnsburg.
.
|
| [down] | De 'loop' van de Flieta bepaald (Coll.Hingman 2309) (c.1642) | [up] |
.
| [down] | Een opname van de Rijnsburgse toren. | [up] |
.
| [down] | De aanleg van 'n kanaal | [up] |
.
De geschiedenis van het dorp gaat in ieder geval terug tot ongeveer 750, wanneer door de Utrechtse kerk melding gemaakt wordt van een gift van het Frankische echtpaar Radulf en Aldburg, die een nederzetting bestuurden aan de Flieta. Deze Flieta (de latere Vliet) was toen nog een getijdenstroom aan de noordoostkant van het Oude Rijnbekken. Andere bronnen houden het erop dat het dorp Rothulfuashern (het latere Rudolfsheim) zelfs al in de 6e eeuw bestond.
Rond 900 lag er een verdedigingswerk, waarschijnlijk een volksburcht (zoals die in Leiden), waardoor de naam Rudolfsheim in de 10e eeuw veranderde in Rinasburg (Rijnburcht), waarvan de huidige naam (Rijnsburg) is afgeleid.
.
Van 1133-1574 was Rijnsburg bekend door de Benedictijner Abdij voor adellijke vrouwen. Deze Abdij was nauw met het Grafelijk Huis van Holland verbonden en in de grote Romaanse Abdijkerk zijn talrijke leden van het Grafelijk Huis bijgezet. Door deze positie kon de Abdij zich geleidelijk ontwikkelen tot een regionaal grootgrondbezitter, met vele eigendommen in Rijnsburg, Katwijk-Valkenburg en Oegstgeest. Omdat de Oude Rijnmond kort na 1100 verzandde, kreeg de Ouden Vliet een belangrijk afvoerfunctie van Rijnwater in de richting van de Kagerplassen.
Om de waterafvoer te verbeteren werd een nieuwe afwatering graven, die via de Poelen onder 'Warmond' in verbinding stond met de Kagerplassen. Deze (nieuwe) Rijnsburgse Vliet kwam als particulier water in eigendom en beheer van de Abdij. De verbinding tussen Poelen en Kagerplassen was oorspronkelijk echter een doorwaadbare kreek tussen de Poelgeester en de 'Warmonder strandwal'
de Abdij had er dan ook belang bij dat er hier geen dam werd aangelegd. Dat was ongetwijfeld het oogmerk waarmee de Abdij langs de zuidzijde van deze kreek, op de kop van de Poelgeest, het kasteel Abtspoel liet bouwen, dat in de 14e eeuw eigendom werd van de Abdij van Egmond. De Reformatie en met name het beleg van Leiden (1577) deed de Abdij in vlammen opgaan.
.
In de 17e en 18e eeuw nam de land- en tuinbouw in Rijnsburg een hoge vlucht. Door de opkomst van het Westland in de 19e eeuw, verarmde het dorp echter weer. Uiteindelijk brachten toen de bloementeelt en -handel de redding. In 1914 is midden in het dorp een bloemenveiling opgericht. Na de Tweede Wereldoorlog werd het oude dorpscentrum grotendeels vernieuwd. Daarna zijn er nieuwe woonwijken gebouwd zoals plan West, Frederiksoord, de Hoek en meer recentelijk de Kleipetten. In 1980 werd buiten de bebouwde kom het nieuwe veilingcomplex Flora Holland gebouwd. Rijnsburg kent nu weer grote welvaart waarbij de bloemenveiling Flora Holland- als snelstgroeiende veiling van de wereld, intussen gefuseerd met de Westlandse veiling in Naaldwijk en met de Aalsmeerse Veiling VBA - haar een onbetwistbare eerste plaats op die markt heeft gegeven.
.
| [down] | Spinozahuis | [up] |
Spinoza dateren uit 1661. Uit de briefwisseling weten we dat Spinoza in Rijnsburg een begin
maakte met de systematische uiteenzetting van zijn eigen wijsgerige stelsel, die tenslotte zou resulteren in zijn Ethica.
In Rijnsburg schreef hij zijn eerste gepubliceerde werk, tevens het enige waarin zijn naam wordt vermeld. Het was
een bewerking van delen van de Principia philosophiae van René Descartes. Een student die bij hem in huis woonde,
Johannes Casearius, wilde onderricht in de wijsbegeerte ontvangen. Spinoza, die terughoudend was in het meedelen van
zijn eigen denkbeelden aan anderen, bood hem daarop als propedeuse een rigoureuze introductie in de cartesiaanse
wijsbegeerte aan. Op verzoek van zijn Amsterdamse vriendenkring bewerkte hij die inleiding tot een publicatie, waaraan
bovendien een aanhangsel met metafysische beschouwingen was toegevoegd. Het huis is tegenwoordig een Spinoza-museum. Het belangrijkste bezit is een reconstructie van de bibliotheek die Spinoza bij zijn dood bezat, alsmede Spinoza's oeuvre, 17e en 18e eeuwse werken over hem, brieven, boeken, portretten en oude instrumenten.
Open: ma-vr 10-12u en 14-16u.
Spinozalaan 29, Rijnsburg,
T 071 402 9209
.
Museum Genootschap Oud Rijnsburg:
Tentoonstelling over het Middeleeuwse leven en werken in Rijnsburg met belangrijke vondsten van ca. 600-1700. Op de bovenverdieping wisselende exposities.
Oude Vlietweg 6 (naast de Laurentiuskerk).
Aan het Moleneind staat een 17e eeuws pand en aan de Vliet N.Z., halverwege het dorp het oude 'Regthuis', geheel in oude stijl herbouwd.
.
.
| [down] | De splitsing met tram in Rijnsburg | [up] |
.
| [down] | Het Regthuys was ooit een groot cafe | [up] |
. 
. 
niets is minder waar. Het is onverzettelijk verbonden met de vliet NZ, midden in het dorp, 80 meter van de Kerkstraatbrug in westelijke richting gezien. Dit tegeltje is omstreeks 1981 door de Rabobank ter beschikking gesteld. Dat gebeurde toen het huis van boer de Haan werd afgebroken om plaats te maken voor de nieuwe Rabobank. . 
. 
. 
Historici hebben aangetoont dat de nieuwedorpsgracht werd gegraven in opdracht van de vroegste Graven van Holland.
. Ook de plaats, waar nu de Elsgeesterweg ligt, was vroeger een strandwal. Al heel vroeg in de geschiedenis werd deze bewoond. Omdat mensen zich nu eenmaal verplaatsen werden er tussen de strandwallen wegen aangelegd of ontstonden deze doordat ze zich verplaatsen tussen de strandwallen in. (voetpaden) . Met Peter Brussee bespraken we geschiedenis van de Elsgeesterpolder- en weg wat ons direct opviel betreffende de Vinkenweg, was dat hij vroeger als Cruys-wegh begon bij de weg die nu Noordwijkerweg heet en eindigde aan de Rijksstraatweg, welke liep tussen Sassenheim en Oegstgeest (Groene Kerkje). Halverwege vertakte deze zich en ging als Elsgeesterweg naar het noorden. . 
. Omdat de Rijksstraatweg (de oude Heer-wegh) noordelijker uit Sassenheim deels ook doorsneden werd door de A44, is de 'verlengde' Vinkenweg daardoor ontstaan. Deze verbindt het restant Rijksstraatweg met de overgebleven Vinkenweg in Rijnsburg. Deze loopt parallel aan de A44. .
nu Rijksstraatweg) 
m.m.v. Ada Smits-Ciggaar Hans van Lanschoot Gijs(Bert) J. de Mooij Drs. Brigitte Rink-Ensink
. Teylingen werd bewoond omstreeks 1150 door de Heren van Teylingen. In hun wapen voerden zij de rode leeuw van Holland op een gouden veld met een zilveren barensteel. Hun woonburcht was het machtige slot van Teylingen, gelegen aan de grens van de Haarlemmerhout, het middelpunt van een uitgestrekt grondbezit. . 
. Aan het eind van de twaalfde eeuw woonde op het slot Teylingen het aanzienlijke geslacht Van Teylingen. Heer Willem overleed in maart 1244. Voor zover bekend liet hij vier kinderen na. Bijna veertig jaar later overleed Willems zoon Willem. Het slot Teylingen en de andere leengoederen vervielen aan de graaf van Holland en aangezien de overledene kinderloos was, was er geen opvolging. Floris V schonk daarop het huis Teylingen aan de weduwe van Heer Albrecht van Voorne. Een kleindochter van de graaf, de welbekende Jacoba van Beieren, vestigde zich in 1428 op Teylingen. Jacoba overleed acht jaar later, op 9 oktober 1436 aan de tering, een gevreesde ziekte van die tijd. Zij was gehuwd met (de Kabeljouwse) Frank van Borsselen en verbleef vaak te Sint Maartensdijk op Tholen. . En haar dart'le minnebrand Kostte bloed en wee en tranen aan 't geteisterd vaderland maar een val zo ongelijkbaar maar zo uitgezocht een straf wist voor ons de nagedachtenis aan haar vroege zwakheden af . 
. Aan het eind van de twaalfde eeuw woonde op het slot Teylingen het aanzienlijke geslacht Van Teylingen. Heer Willem overleed in maart 1244. Voor zover bekend liet hij vier kinderen na. Bijna veertig jaar later overleed Willems zoon Willem. Het slot Teylingen en de andere leengoederen vervielen aan de graaf van Holland en aangezien de overledene kinderloos was, was er geen opvolging. Floris V schonk daarop het huis Teylingen aan de weduwe van Heer Albrecht van Voorne. Een kleindochter van de graaf, de welbekende Jacoba van Beieren, vestigde zich in 1428 op Teylingen. Jacoba van Zoeterwoude overleed acht jaar later. Zij was gehuwd met Frank van Borsselen. . In de tachtigjarige oorlog is het slot Teylingen verwoest. Daarna is het weliswaar herbouwd, maar toen weer door brand geteisterd en deerlijk in verval geraakt. . 
. Ook in deze tijd blijft de aanblik van de ruïne Teylingen een imposante gebeurtenis. Alhoewel niet meer dan een stapel oude stenen (jammer, dat het niet gerestaureerd wordt), blijft het een herkenningspunt uit het verleden, in het heden nog duidelijk aanwezig. . 
.
Op deze Google afbeelding is nog goed te zien waar de Oude Vliet via de Scheysloot in de Cager Meren uitmondde, ver terug in de tijd. We moeten denken aan 1100-1300, in 1636 is op een kaart al de Nieuwe Vliet te zien, welk uitmond op de Leede (Achterpoel, tegenwoordig Poelmeer geheten) bij Warmond. Het 'Hen Meer' is niet meer dit is immers gedempt en er grazen nu koeien, maar de vorm ervan is nog duidelijk te herleiden op deze afbeelding. Voorbij de Eenden kooi, welk er ook al in 1615 was, is de Oude Vliet nu bijna verzand door kroos is hij op de foto nog moeilijk waarneembaar. Een gedeelte van de Scheysloot is heden tendage nog druk in gebruik door vaartuigen die o.a. via de Zandsloot, Sassenheim in- en uit varen. Ook liggen er nog woonboten en jachtjes aangemeerd in dit historische water. .
. . In de meeste dorpen werd het graan gemalen op de eigen dorpskorenmolen. In de 14e eeuw moet Sassenheim een korenmolen hebben gehad, gelegen aan de Dinsdagse Watering (tussen Voorhout en Warmond) uitkomende op het Mole Gat bij het toenmalige Hen-Meer (zie bijgevoegde kaart). Waarschijnlijk was dit een standerdmolen het toen gebruikelijke type korenmolen. . 
. De molen aan de Dinsdagse Watering is in de zeventiende eeuw verdwenen. De bakkers van Sassenheim betrokken hun meel toen van de molen aan de Gracht in Lisse. In 1846 kreeg Sassenheim echter weer een eigen molen toen molenaar Jan Jacob van Rhijn een molen liet bouwen aan het zogeheten Buitenwater bij de Zandsloot. Hij noemt de molen “De Nijverheid” en het is een koren- en pelmolen. Daarin werd graan gemalen en gerst gepeld tot gort. . In 1869 toen de molen net een jaar eigendom was van Speelman, sloeg tijdens een hevig onweer de bliksem in de molen. In een oogwenk stond het hele pand in brand en het gezin Speelman dat lag te slapen kon met moeite buiten komen. De molen brandde tot op de stenen molenmuren na af, maar Speelman ging niet bij de pakken neerzitten en bouwde de molen weer op. Het werd de grootste korenmolen uit die tijd in het gebied tussen het IJ en de Maas. . Zijn zoon E.J. Speelman bleef echter niet alleen molenaar: hij begon ook met het kweken van bloembollen en dat ging hem voor de wind. In 1882 liet hij de houten bovenachtkant van de molen afbreken en verbouwde hij de stenen onderbouw tot bollenschuur. Spoedig werden er schuren bij gebouwd. De molen kreeg een puntdak met een dakkapel en bleef jarenlang woning van de schuurbaas. Nadat de firma Speelman was opgeheven, kocht de gemeente Sassenheim de landerijen en gebouwen om plaats te maken voor woningbouw. . Het “windrecht “ berustte in de 17e eeuw bij de staten van Holland die de opvolgers waren van de grafelijkheid. Alleen met toestemming van de staten mocht een korenmolen worden gesticht. In het archief van de staten treft men aan Cornelis Pieterse van der Cade, molenaar te Heemstede, toestemming word verleend tot het bouwen van een windkorenmolen in Sassenheim “op zeker erf bij de hoek van de vaart”. Deze vaart werd in 1645 gegraven. Het is zo goed als zeker dat dit de huidige Zandsloot is die destijds nog Zandvaart heette. Volgens een kaart uit 1652 liep de zandsloot vanuit het Hem Meer, dwars door Sassenheim heen, kruiste 'des Heer wegh', vervolgde zijn loop langs de Nieuw wegh tot aan de watering, welk begon in Voorhout, de Dinsdagse Watering, langs de Boekenburg en vervolgens tot aan de Looster wegh richting Lisse. . Van der Cade bouwt een vanwege concurrentie van de molen te Lisse geen molen in Sassenheim maar verkoopt in 1667 zijn rechten aan Jan Aelbertsz Heemskerk, de molenaar van lisse. Omdat Heemskerk niet ging bouwen dringen de Staten bij hem aan om alsnog de molen te bouwen ten gerieve van de ingezetenen. Molenaar Heemskerk deelt dan aan de Staten mee dat hij tot nu toe, vanwege de slechte tijd en de geringe opbrengst van het maalloon, in Sassenheim geen molen had gebouwd maar dat hij wel de erfpacht had betaald. Tevens had hij met zijn molen de bakkers van Sassenheim tot hun genoegen met malen bediend. Het is niet duidelijk of er inderdaad een is gebouwd. De honderdvijftig jaar later gemaakte eerste kadastrale kaart van Sassenheim (1819) vermeldt dan geen korenmolen aan de zandsloot. . Op de kaart van Sassenheim uit 1867, getekend door J.Kuiper voor de atlas van Nederlandse gemeenten, wordt aangegeven dat er wel een korenmolen staat aan het zogeheten Buitenwater bij de Zandsloot. De korenmolen van Sassenheim is er dus uiteindelijk na 150 jaar toch gekomen. Overigens hebben ze wat betreft de molen van Sassenheim een perkamenten *) oorkonde overgeschreven waarin staat dat de molenaar windrechten moest betalen aan de Vrouwe van Warmond. Die had waarschijnlijk het windrecht gepacht van de Staten. . In het huisarchief van Warmond, aanwezig in het RAL, inventaris nr. 276 of 252 gevonden "Op den 30 maert 1691 is dese moolen in´t comptoir van Hollant overgebouct en gestelt op de naem van d´hooched geboren Vrouwe Douairiere van Warmont .... etc. In 1990 kwam het bericht dat de molen zou worden afgebroken. Dat was aanleiding tot de oprichting van de Stichting Oud Sassenheim, die een handtekeningenactie voerde om de romp van de molen op de monumentenlijst te plaatsen. Zo werd de molen van Speelman gered van de sloop en werd de molenachterkant eigendom van de Stichting “De Molen van Sassenheim”. Dankzij giften en subsidies is de molen de afgelopen jaren gerestaureerd. De molen wordt inmiddels gebruikt als kinderdagverblijf en als vergader- en archiefruimte van de Stichting Oud Sassenheim . (klik hierop) Artikel door: Drs. Brigitte Rink-Elsink |
grote graanschuur van de nabij gelegen abdij van Rijnsburg, met
daarbij een grote woning met een groot binnenplein en met 54 morgen
land. Andere heuvelen in de omgeving kunnen De Burcht in Leiden
en de ruïne Teylingen zijn geweest. Ook Boekenburg (in Voorhout) zou daarvoor
in
aanmerking kunnen komen.
daarvoor in de plaats ervan een buitengoed en noemde dat de Clinckenbergh.
een buitenplaats aan zijn bezittingen toe.
Na hem volgde in 1840 Joan Christoph Rente Linsen en zijn
vrouw A.G.Voomberg.
van particulieren
boerderij op de 'Klinkenberg' (het betreft het rechter gedeelte, gezien vanaf
de A44)
na een ingrijpende verbouwing van perceel en boerderij.
voor Pieter Ciggaar kreeg hij enkele jaren daarna te maken met veepest.
Pieter zat echter niet bij de pakken neer en begon met op de weilanden
vlas te telen. Mede door de opbrengst hiervan wist hij er financieel
weer snel bovenop te komen. Zo goed zelfs dat hij rare streken begon
uit te halen (onder en boven de prijs op markten in- en verkopen).
Mede hierdoor verloor zij haar been doordat zij onverstoorbaar
aardappels bleef schillen tijdens het zware bombardement in het voorjaar
van 1945. De boerderij werd zwaar beschadigd en het enige wat ervan over
bleef was een stuk van een stalmuur en een stalpoort (zie inleg). Dick Breedijk
bezit nog een der bomscherven die hij vondt tussen de hooiberg en de boerderij
van zijn Oom Niek Ciggaar.
